Gaslighting (Gerçeklik Çarpıtması) Nedir ?
1. Gaslighting Ne Demek?
Gaslighting, bir kişinin başka bir kişiyi duygusal olarak manipüle ederek onun kendi gerçekliğini, algılarını ve hafızasını sorgulamasına neden olmasıdır. Türkçeye “psikolojik gerçeklik çarpıtması” ya da “zihinsel manipülasyon” olarak çevrilebilir. Bu manipülasyon tekniği genellikle duygusal ilişkilerde, arkadaşlıkta, aile içinde ya da iş ortamında ortaya çıkar.
Gaslighting yapan kişi, karşısındaki kişiye sürekli olarak “sen yanılıyorsun”, “öyle olmadı”, “senin hayal gücün kuvvetli”, “aşırı tepki veriyorsun” gibi cümleler kurarak, onun kendine olan güvenini yavaş yavaş yok eder.
2. Gaslighting Nasıl Ortaya Çıkar?
Gaslighting genellikle yavaş ve fark edilmeden gelişir. Kurban, zamanla kendine güvenini kaybeder, neyin doğru neyin yanlış olduğunu sorgulamaya başlar. Gaslighting yapan kişi, karşısındakini kontrol etmenin bir yolu olarak bu yönteme başvurur.
Bu davranış biçimi ilk kez 1938 yılında yazılan Gas Light adlı tiyatro oyunundan sonra bu ismi almıştır. Oyunda, bir adam karısını akıl hastası olduğuna inandırmak için evdeki ışıkları kısar, sonra da “ışıklar gayet normal, senin hayal gücün geniş” diyerek kadının algısıyla oynar. Bu hikâyeden yola çıkarak, bu tür manipülatif davranışlara gaslighting denmeye başlanmıştır.
3. Gaslighting’e Örnekler
Gaslighting soyut bir kavram gibi görünse de, günlük hayatta sıkça karşımıza çıkabilir. İşte bazı basit örnekler:
a) İkili ilişkilerde (Sevgili ya da Eş Arasında)
Kadın: “Geçen gün bana çok sert konuştun, kırıldım.”
Erkek: “Sen her şeyi abartıyorsun, ben öyle bir şey demedim.”
Bu durumda kadın, yaşadığı duyguyu sorgulamaya başlar. Gerçekten abarttı mı? Yoksa hissettiği şey geçersiz mi?
b) Aile içinde
Çocuk: “Baba, bana geçen gün ‘tembelsin’ dedin diye üzülmüştüm.”
Baba: “Ben asla öyle bir şey demedim. Kafanda kuruyorsun.”
Çocuk zamanla duyduklarına güvenemez hale gelir.
c) İş yerinde
Patron: “Bu raporu zamanında vermedin.”
Çalışan: “Geçen gün size yollamıştım.”
Patron: “Hayır, öyle bir şey olmadı.”
Oysa çalışan gerçekten raporu göndermiştir ama kendinden şüphe etmeye başlar.
4. Gaslighting’in Etkileri
Gaslighting, uzun vadede ciddi psikolojik sorunlara yol açabilir. İşte bazı etkileri:
Kişinin öz güveninin azalması
Kendinden şüphe etme
Kaygı bozuklukları ve depresyon
Gerçeklik algısında bozulma
Sosyal ilişkilerden uzaklaşma
Gaslighting’e maruz kalan kişi, çoğu zaman yaşadığı şeyin farkında olmaz. “Acaba ben mi yanlış hatırlıyorum?”, “Belki de fazla hassasım” gibi düşünceler içine girer.
5. Gaslighting Yapan Kişi Neden Bunu Yapar?
Gaslighting yapan kişiler genellikle kontrolcü, narsistik ya da manipülatif kişilik özelliklerine sahiptir. Amaçları:
Karşısındaki kişiyi kontrol etmek
Kendini haklı ve üstün göstermek
Suçluluk duygusunu başkasına yüklemek
İlişkide gücü ellerinde tutmak
Bazen bu kişiler kendi yaptıklarının farkında bile değildir çünkü bu davranış şekli onlar için alışkanlık haline gelmiştir.
6. Gaslighting’den Korunmak İçin Ne Yapılabilir?
Gaslighting’den korunmak, bu manipülasyonu fark etmekle başlar. İşte bazı öneriler:
Kendi duygularına güven: Bir olay seni üzüyorsa, bu duygun geçerli ve önemlidir.
Günlük tut: Olan olayları ve konuşmaları not alarak zihninde netlik sağlayabilirsin.
Güvendiğin biriyle konuş: Yaşadıklarını bir arkadaşınla paylaşmak, olayı dışarıdan değerlendirmeni sağlar.
Sınır koy: Karşındaki kişinin seni sürekli suçlamasına ya da küçümsemesine izin verme.
Gerekirse profesyonel yardım al: Psikolojik destek almak, bu süreci daha sağlıklı atlatmana yardımcı olur.
7. Sonuç: Kendine Güven ve Gerçekliği Koru
Gaslighting, fark edilmesi zor ama etkisi büyük bir manipülasyon türüdür. Bu tür davranışları tanımak, kendini korumanın ilk adımıdır. Unutma ki hissettiklerin gerçektir ve kimse senin gerçekliğini küçümsemeye hakkı yoktur.
Kendi duygularına ve algılarına güvenerek, gaslighting’e karşı durabilir ve sağlıklı ilişkiler kurabilirsin.