Covid Aşılarının Patent Hakları
Prof. Dr. Ayhan Kalyoncu
1 Aralık 2019 tarihinde Çin’in Hubei bölgesinin başkenti olan Vuhan'da ortaya çıkan korona virüs salgını 11 Mart 2020’de Dünya Sağlık Örgütü tarafından küresel salgın ( pandemi ) olarak ilan edildi. Bugün itibarıyla bu pandeminin başladığı günden beri dünyada 145 milyonun üzerinde onaylanmış vaka ve 3 milyondan fazla ölüm olduğu bilgisine sahibiz.
Artık pandeminin nasıl sonlandırılabileceği düşüncesi her birimizin zihnini meşgul eden en önemli mevzulardan biri olmuş durumda. En sıkı uygulanan karantina tedbirlerinin bile bu pandeminin önüne geçemeyeceğini Almanya örneğinde olduğu gibi görüyoruz. Bugün sadece nüfusunun büyük bir kısmını etkili aşılarla hızla aşılayan İsrail ve İngiltere gibi ülkelerde vaka sayıları hızla azalmaktadır.
Pandeminin kontrol altına alınabilmesi için tüm dünya nüfusunun yüzde 70'ini aşılamak için kişi başına iki doz varsayıldığında yaklaşık 11 milyar doz etkili aşıya ihtiyacı vardır. Geçtiğimiz ay üretilen aşılar için itibariyle 8.6 milyar doz sipariş onaylanmıştır. Sadece rakam düzeyinde baktığımızda bu dikkate değer bir başarıdır. Ancak bu aşıların 6 milyarı yüksek ve üst orta gelirli ülkelere gitmekte olup dünya nüfusunun yüzde 80'ini oluşturan daha yoksul ülkeler şu ana kadar mevcut aşıların üçte birinden daha azına erişebilmektedir. Bu dengesizliğin en önemli nedeni zaten zengin ülkelerin kendi ülkelerindeki şirketlerin ürettikleri bu aşılara bedellerini rahatça ödeyerek ön sipariş verebilmeleridir.
Aşı üretim ve tedarik zinciri ülkeler arasında eşit dağıtılamazsa, en düşük gelirli ülkelerdeki insanların önemli bir kısmının aşılanmasının en az iki yıl daha süreceği tahmin ediliyor. Bu nedenle Hindistan ve Güney Afrika liderliğindeki yaklaşık 100 ülke, Dünya Ticaret Örgütü üyelerinden COVID-19 ile ilgili aşı patent fikri haklarının zamanla sınırlı bir şekilde kaldırılmasına karar vermelerini istiyor. Ana aşı tedarikçilerinin aşı üretim bilgilerini özellikle kendi halkları için aşı üretmeye başlayabilmeleri için düşük gelirli ülkelerle paylaşmaları gerektiğini savunuyorlar.
Bu fikrin ciddiye alınması gerekir, çünkü geçici bir patent feragatinin pandeminin sonlandırılmasında önemli rolü olabilir. Zengin ülkelerin ve ilaç şirketlerinin bu pandemi şartlarında bir miktar kârlarından vazgeçerek insanlığa iyilik yapmaları gerekir. Pandemi, şirketler arası bir rekabet değildir ve koronavirüs aşılarının daha eşit bir şekilde dağıtılması olmadan pandemi sona ermeyecektir.
Ancak ilaç endüstrisi, daha zengin ülkeler ve bazı araştırmacılar, patentlerden geçici olarak muaf olmanın üretimi veya tedariki hızlandırmayacağını savunuyor. Dünyanın yedek üretim kapasitesi olup olmadığının net olmadığını söylüyorlar. Patentler geçerli olmasa bile, tüm aşı bileşenlerini güvence altına almak, fabrikalar kurmak, insanları eğitmek ve ilgili yasaları çıkarmak - hepsi aşı teslimi için gereklidir - bir yıldan fazla sürebilir.
Muhtemelen geçici bir feragat için en güçlü argüman, patentlerin hiçbir zaman savaşlar veya salgınlar gibi küresel acil durumlarda kullanılmak üzere tasarlanmamış olmasıdır. Bir patent, buluş sahiplerini sınırlı bir süre için haksız rekabetten koruyarak ödüllendirir. Buradaki anahtar kelime "rekabet" tir. Pandemi, şirketler arası bir rekabet değil, insanlık ve virüs arasındaki bir yarıştır. Ülkeler ve şirketler rekabet etmek yerine, pandemiyi sona erdirmek için işbirliği yapmak için ellerinden geleni yapmalıdır.
Aşı tedarikini hızlı bir şekilde genişletmenin en iyi veya tek yolu bu olmayabilir. Ancak patent hakkından vazgeçmek önemli bir ilkeyi temsil ediyor. Rekabetin araştırma ve yeniliğe yardımcı olduğu zamanlar vardır. Daha büyük iyilik için bir kenara bırakılması gereken zamanlar da vardır.
Biz özellikle bu ülkenin insanları olarak korona virüs için en etkili aşıyı bulan kendileriyle gurur duyduğumuz Prof. Uğur Sayın ve Dr. Özlem Türeci’den BioNTech aşısının tüm insanlık yararına hızla kullanılabilmesi için özellikle sahip oldukları patent haklarından vazgeçmelerini istiyoruz. Eğer bunu yaparlarsa sadece çok miktarda para kazanmış olmayacaklar ama insanlık tarihine dünyayı kurtaran bilim insanları olarak geçeceklerdir. Aksi halde korona virus pandemisinde ölecek olan milyonlarca fakir ülke insanının vebalinin bir parçasıda onların üstünde olacaktır.